Đấu xảo là cách gọi cũ của hoạt động hội chợ, triển lãm, được tổ chức để giới thiệu và quảng bá các tác phẩm, sản phẩm hàng hóa, từ đó tạo cơ hội cho thị trường, thúc đẩy thương mại, phát triển kinh tế.
Ở Việt Nam thời Pháp thuộc, hội đấu xảo trong nước được tổ chức chủ yếu để giới thiệu và trao đổi hàng hóa. Hoạt động này được tổ chức thường xuyên tại à Nội, Sài Gòn và một số tỉnh thành trong cả nước. Ngoài ra, Việt Nam cũng tham gia các hội đấu xảo thuộc địa hay đấu xảo quốc tế diễn ra tại các thành phố lớn của Pháp, Bỉ hay Mỹ. Từ các hội đấu xảo quốc tế này, người Việt có dịp giới thiệu các hàng hóa đặc sắc - bản sắc và tinh hoa Việt đến với thế giới.
Phố An Nam - khung cảnh của đời sống thành thị ở Đông Dương cùng hoạt động của các thợ thủ công - tại đấu xảo thuộc địa Marseille năm 1922. Nguồn: BTC.
Nguồn tài liệu phong phú về đấu xảo
Với hơn 300 tài liệu lưu trữ và hình ảnh quý về các hội đấu xảo tiêu biểu có sự tham gia của Việt Nam, trong đó rất nhiều tài liệu lần đầu tiên được công bố rộng rãi, triển lãm “Đấu xảo - Nơi tinh hoa hội tụ” (do Trung tâm Lưu trữ quốc gia I tổ chức) sẽ cho chúng ta cái nhìn đầy đủ về hoạt động đấu xảo quảng bá hàng hóa ở Việt Nam hơn 100 năm trước, cũng như cách chúng ta đem sản phẩm do người Việt làm ra mang đi giới thiệu ở xứ người.
Theo các tài liệu, hình ảnh về một số hội đấu xảo tiêu biểu được tổ chức tại Hà Nội giới thiệu tại phần I của triển lãm có tên “Hội Đấu xảo Hà Nội”, chúng ta biết được ngay từ cuối thế kỷ 19 các hội đấu xảo được tổ chức ở Việt Nam, chủ yếu tại Hà Nội, Sài Gòn và ngày càng được tổ chức ở nhiều nơi.
Hội đấu xảo Gia Định tổ chức vào năm Tự Đức 19 (1865) được coi là hội đấu xảo lớn đầu tiên diễn ra tại Nam Kì thời Pháp thuộc. Ở Hà Nội, năm 1887 dưới thời Tổng trú sứ Paul Bert, hội đấu xảo lớn đầu tiên được tổ chức tại Trường thi đặc biệt để giới thiệu các sản phẩm kĩ nghệ của nước Pháp tại Đông Dương.
Tại đây, bên cạnh rất nhiều sản phẩm của Pháp, cũng có các gian hàng dành cho thợ thủ công Việt trưng bày các tác phẩm của họ. Trong dịp này, bức tượng Nữ thần tự do thu nhỏ (1/16) được đưa từ Pháp sang trưng bày tại khu vườn trong khuôn viên trường đấu xảo.
Tiếp đó, ngày 5/5/1899, Toàn quyền Doumer đã quyết định mở hội đấu xảo vào ngày 1/12/1901. Tuy nhiên, ngày khai mạc phải lùi đến 3/11/1902 vì chưa thể khánh thành công trình xây dựng Cung Đấu xảo cho đến cuối năm 1901.
Ý tưởng ban đầu của Toàn quyền Doumer khi mở đấu xảo là để “phô diễn” sự tiến bộ ở Đông Dương, các công cụ thương mại, công nghiệp cũng như các công trình sẽ xây dựng ở thành phố Hà Nội, đồng thời để cho Chính quốc, các thuộc địa khác và các nước thấy được những nguồn lực của Đông Dương về mặt “xuất khẩu” và tạo lập một quan hệ có lợi giữa nhà sản xuất Pháp và người tiêu thụ ở Viễn Đông.
Năm 1902, cùng với việc khánh thành Cung Đấu xảo (Công trình trước đây nằm tại vị trí Cung Văn hóa Hữu nghị Việt Xô, nay không còn nữa), Hội đấu xảo Hà Nội mở cửa, đã khắc họa một dấu mốc đặc biệt về sự góp mặt của hàng hóa từ nước Pháp, từ các thuộc địa Pháp và một số quốc gia châu Á, trở thành một trường đấu mang tính quốc tế.
Cung Đấu xảo quy mô lớn, từng được coi là công trình Đấu xảo tráng lệ, xứng tầm với các cuộc đấu xảo quan trọng định kì diễn ra tại đây, có sự tham gia của các sản phẩm Việt từ các địa phương trong cả nước bên cạnh các các sản phẩm của Pháp và các nước khác trong suốt thời kì Pháp thuộc.
Các sự kiện này đã tạo cơ hội cho các nhà sản xuất Việt Nam giới thiệu và bán sản phẩm, thúc đẩy phát triển thương mại, đồng thời khẳng định tính độc đáo và sự tinh xảo trong các tác phẩm trưng bày mang bản sắc Việt trên thị trường.
Toàn cảnh Cung đấu xảo Hà Nội thời Pháp thuộc. Nguồn: BTC.
Đem chuông đi đánh xứ người
Theo các tài liệu, hình ảnh về các hội đấu xảo thuộc địa và đấu xảo thế giới tiêu biểu có sự tham gia của Đông Dương, đặc biệt tại Pháp tại Phần 2 “Đem chuông đi đánh xứ người”, chúng ta được biết các đồ trưng bày của Việt Nam không chỉ góp mặt ở các hội đấu xảo trong nước mà còn được phô diễn tại nhiều cuộc đấu xảo thuộc địa, đấu xảo thế giới ở các thành phố lớn của Pháp, Mỹ và nhiều quốc gia khác trên thế giới.
Không chỉ tham dự đấu xảo với các sản phẩm hàng hóa, hình ảnh mang bản sắc Việt cũng đặc biệt được giới thiệu dưới nhiều hình thức. Năm 1866, triều đình nhà Nguyễn đã cử một phái đoàn sang Pháp để tham quan hội đấu xảo thế giới tổ chức lần thứ hai tại Paris vào năm 1867. Đây là lần đầu tiên các tác phẩm điêu khắc Chăm được giới thiệu.
Tại đấu xảo thế giới năm 1878 tổ chức lần thứ ba tại Paris, lần đầu tiên, một số sản phẩm của Nam Kì tham dự hội đấu và mang về khá nhiều huy chương. Các sản phẩm từ Nam Kì thu hút được sự quan tâm của người phương Tây và được Tổng thống Pháp, Bộ trưởng Thủy lợi, Bộ trưởng Nông nghiệp, Thương nghiệp và Khâm phái các nước khen ngợi. Các sản phẩm Việt cũng được đánh giá cao tại các hội đấu xảo tại Paris, Marseille, Lyon, San-Francisco, New York, Bruxelles sau đó.
Các tác phẩm tham dự đấu xảo của Việt Nam thu hút người phương Tây bởi vẻ tao nhã, độ tinh xảo và sự độc đáo của chúng. Một số sản phẩm, hình ảnh và đồ trưng bày thực sự mới lạ đối với khách tham quan. Trong số các hội đấu xảo có sự tham gia của Việt Nam thời kì đó, hội đấu xảo thuộc địa năm 1931 đã giới thiệu hình ảnh, tiềm năng và các sản phẩm hàng hóa của Đông Dương một cách phong phú và đa dạng nhất.
Hình ảnh Đông Dương đặc biệt thu hút khách bởi các công trình kiến trúc đặc trưng của mỗi xứ. Bên cạnh công trình đặc biệt ấn tượng là khu đền Angkor Wat của xứ Cao Miên, các công trình của người Việt mang bóng dáng của các kiến trúc tiêu biểu của 3 xứ Bắc Kì, Trung Kì và Nam Kì cũng mang lại sự thích thú cho người xem.
Không chỉ dự đấu xảo ở Paris, sản phẩm của người Việt còn xuất hiện tại nhiều hội đấu xảo thuộc địa, đấu xảo thế giới hay đấu xảo kĩ nghệ ở các thành phố khác như Marseille, Lyon… (Pháp), San Francisco, New York (Mỹ) hay Bruxelles, Lìege (Bỉ)… được khách tham quan quốc tế quan tâm và khen ngợi.
Minh Châu
