Nguồn gốc cái tên “ Phố Hàng Bạc”
Ngày trước, phố Hàng Bạc có 3 nghề khác nhau: Nghề đúc bạc nén, nghề kim hoàn và nghề đổi tiền. Ba nghề này xuất thân từ 3 làng nghề làm đồ vàng bạc nổi tiếng ở miền Bắc Việt Nam: làng Châu Khê (tỉnh Hưng Yên), làng Ðồng Xâm (tỉnh Thái Bình) và làng Định Công.
Vào thế kỷ 15, quan thượng thư bộ lại Lưu Xuân Tín - vốn người làng Châu Khê ( Hưng Yên) được triều đình nhà Lê giao cho việc lập xưởng đúc bạc nén tại kinh thành Thăng Long (tức Hà Nội ngày nay) bởi lúc bấy giờ bạc nén, vàng thỏi được dùng làm đơn vị tiền tệ để trao đổi. Ông đã đưa thợ ở Châu Khê tới kinh thành lập xưởng đúc bạc. Sau một thời gian, cùng với nghề đúc bạc, thợ Châu Khê làm cả trang trí vàng bạc.
Phố Hàng Bạc - 1926 (Ảnh tư liệu)
Ðến đầu thế kỷ 19, dưới triều Nguyễn, xưởng đúc bạc nén được chuyển vào Huế (miền Trung ). Phần lớn thợ Châu Khê vẫn ở tại Thăng Long làm nghề kim hoàn, họ lập thành phường thợ tại phố Hàng Bạc ngày nay. Lúc này ở phố Hàng Bạc còn có thợ vàng bạc ở 2 làng nghề Ðịnh Công và Ðồng Xâm tới lập nghiệp. Từ đây phố Hàng Bạc ra đời và là nơi chuyên chế tác các đồ trang sức, cung cấp vàng bạc tại đất kinh kỳ.
Xưởng làm đồ vàng bạc, hiệu Tiến Bảo ở phố Hàng Bạc (Ảnh tư liệu)
Song song với việc sản xuất, buôn bán người ta còn đổi bạc nén lấy bạc vụn. Vì vậy, vào thời Pháp thuộc, phố này còn có tên tiếng Pháp là Rue de changeurs (phố Ðổi Bạc).
Cả phố Hàng Bạc ngày nay chỉ dài khoảng 0,5 km, nhưng có đến hàng trăm cửa hàng lớn nhỏ làm nghề chế tác kim hoàn và bán đồ mỹ nghệ vàng bạc. Phần nhiều những cửa hàng thời nay đã trang bị máy móc công nghệ mới từ nước ngoài, song bên cạnh đó vẫn có những gia đình còn giữ nghề chế tác đồ mỹ nghệ thủ công làm bằng tay có từ xa xưa.
Người bán hàng trên phố xưa. Ảnh tư liệu
2. Phố Hàng bạc bán gì
Những họa tiết độc đáo trong trang sức bạc.
Ngày nay, nghề chế tác trang sức, trao đổi vàng bạc không chỉ tập trung ở phố Hàng Bạc mà nhiều nơi khác cũng có những cửa hiệu bán buôn bán vàng bạc. Nhưng vị trí đứng đầu trong nghề chế tác trang sức vẫn là những người thợ kim hoàn ở Hàng Bạc.
Phố nghề Hàng Bạc giờ vẫn gìn giữ được nghề làm vàng, bạc truyền thống. Ngoài những nghệ nhân kim hoàn cao tuổi còn có một lớp thợ trẻ kế tiếp là con cháu ở các làng nghề kim hoàn truyền thống: Châu Khê (tỉnh Hải Dương), Định Công (Hà Nội), Đồng Sâm (tỉnh Thái Bình).
Các tiệm kim hoàn ở phố Hàng Bạc cung cấp cho thị tường nhiều loại trang sức với những thiết kế tinh xảo, mẫu mã đa dạng như: hoa tai, xuyến, nhẫn, dây chuyền, lắc,..
Thợ Hàng Bạc chế tác đồ trang sức theo phương thức thủ công truyền thống.
Nghề chế tác trang sức vàng bạc giờ đây đã được hỗ trợ bởi các máy móc, kỹ thuật hiện đại. Nhưng độ tinh xảo và độc đáo trong những sản phẩm được chế tác bằng phương pháp thủ công của các thợ kim hoàn ở đây khó mà có máy móc nào có thể vượt qua.
Với đồ nghề thủ công, người thợ kim hoàn ở phố Hàng Bạc đã làm ra nhiều sản phẩm vàng bạc tinh xảo, nhất là đồ trang sức. Trong thuật ngữ chuyên môn, người ta phân biệt các sản phẩm này thành hai loại: đồ trơn (không chạm khắc) như nhẫn, khuyên tai cho phụ nữ, vòng xuyến cho phụ nữ hoặc trẻ em và đồ trạm (có chạm, khắc). Người thợ kim hoàn ở Hàng Bạc thường chạm khắc trên các đồ vàng bạc theo các mẫu trang trí nhất định. Tứ linh (long, ly- còn gọi là lân, quy, phượng) là loại mẫu phổ biến nhất. Riêng hình tượng long (con rồng) đã được bàn tay khéo léo của nghệ nhân thể hiện với nhiều chủ đề khác nhau: (hai con rồng tranh viên ngọc), Lưỡng long chầu nguyệt (hai con rồng cùng chầu mặt trăng)... các mẫu trang trí khác nhau như Bát vật (Tám con vật), Bát bảo (Tám vật quý), Bát quả (Tám loại trái cây)v.v... cũng được chạm khắc tinh xảo trên đĩa, mâm bằng vàng, bạc. Trên các đồ vàng, bạc, ta còn thấy người thợ kim hoàn chạm trổ hình ảnh con người, hoặc hình ảnh các loại cây mà theo quan niệm phương đông thì đó là tượng trưng cho những phẩm chất cao quý của người quân tử: trúc, mai, lan, cúc, v.v...Nói chung ở bất kỳ đồ vàng bạc trạm khắc hoặc đồ nữ trang nào người ta đều dễ nhận thấy hai đặc điểm nổi bật: tạo dáng nghệ thuật và tạo văn (nét chìm, nổi) tinh xảo, sinh động.
Ngày nay, nghề buôn bán trao đổi vàng bạc không chỉ còn tập trung ở phố Hàng Bạc. Ở nhiều phố khác cũng đã rải rác có các cửa hiệu buôn bán vàng. Nhưng phố Hàng Bạc vẫn là nơi tập trung của những người thợ kim hoàn tinh xảo, dù nay đã ít đi so với truyền thống chế tác đồ vàng bạc lâu đời.
